عوامل مؤثر بر رشد و تکامل: جنسیت

جنسیت دو اثر عمده بر روند رشد و تکامل کودک دارد:

اولین اثر، تاثیر مستقیم جنسیت بر رشد است و ناشی از هورمونهایی است که در بدن پسرها و دخترها در طول سالهای کودکی به مقدار بسیار کم ترشح می شود. هر دو جنس، هورمون جنسی مردانه (یعنی آندروژن) و هورمون جنسی زنانه (یعنی استروژن) را ترشح می کنند، ولی پسرها بیشتر آندروژن و دخترها بیشتر استروژن تولید می کنند. غلبه هورمون جنسی مربوطه منجر به اختلاف رشد در دو جنس می شود.

تاثیر غیر مستقیم جنسیت بر رشد ناشی از شرایط محیطی است. از لحظه ای که کودکان متولد می شوند، فشار های اجتماعی نیرومندی بر آنها اعمال می شود تا با الگوهای پذیرفته شده فرهنگی مربوط به جنسیت خود هماهنگ شوند. رضایت و پذیرش جنسیت فردی مساله مهمی است که سنگ بنای آن از دوران کودکی گذاشته می شود. شخصیت پسرها و دخترها در تمام دوران کودکی ابتدا توسط خانواده و سپس گروههای همسالان و مدرسه ای و بعدها توسط معلمان و اجتماع مطابق با الگویی که برای جنسیت کودک مناسب شناخته می شود، شکل داده می شود.

اختلاف جنسیت در فراگیری مهارتها

با اینکه اختلاف بین کودکانی که همجنس هستند بیشتر از اختلاف بین دخترها و پسرهاست، اکثر والدین تایید می کنند که اختلاف مربوط به جنسیت نه تنها بر سرعت کسب برخی مهارتها بلکه بر نوع آنها نیز اثر می گذارد. به عنوان نمونه، در زمینه رشد جسمانی به نظر می رسد دخترها در طول رشد و نمو خود حرکت سریعتری نسبت به پسرها دارند و در نوجوانی زودتر از پسرها بالغ می شوند. به علاوه رشد جسمانی دختران منظمتر و قابل پیش بینی تر از پسرهاست و جهشهای غیر یکنواخت کمتری دارد. تا آنجا که به قدرت و سرعت مربوط می شود، تا زمان بلوغ اختلاف کمی بین پسرها و دخترها وجود دارد، اما در آن زمان پسرها هم قویتر و سریعتر می شوند و هم حجم عضلانی و استخوانی آنها بیشتر و چربی بدنشان کمتر می شود. چنانکه انتظار می رود، پسرها در زمان بلوغ صاحب قلب و ریه بزرگتر و می شوند تا از عهده ظزفیت بالاتر حمل اکسیژن در خون که برای توده بزرگتر عضلات و استخوانهای آنها لازم است، برآیند.

در سالهای پیش از دبستان دخترها از نظر پریدن، لی لی کردن، حرکات هماهنگ و تعادلی برتری دارند. بعدا پسرها در فعالیتهایی که نیازمند دویدن، پریدن و پرتاب کردن است، برتری می یابند در حالی که برتری دخترها در لی لی کردن به قوت خود باقی می ماند.

از نظر رشد ذهنی، هنگام انجام آزمونهای بهره هوشی، فرقی بین پسرها و دخترها دیده نمی شود. اما آنجا که پای مهارتهای کلامی به میان می آید، دخترها در بعضی از جنبه های یادگیری اولیه زبان اندکی سریعترند. اکثرا دخترها زودتر از پسرها صحبت می کنند و تقریبا تمام دخترها کلمات را بهتر و زودتر از پسرها برای تشکیل جملات طولانیتر به رشته در می آورند، آن هم نه فقط هنگام شروع به صحبت کردن، بلکه در سنین بالا نیز همین طور است. دخترها معمولا زودتر از پسرها می خوانند و می نویسند و دستور زبان و املای آنها هم بهتر است. دخترها همچنین از نظر تسلط بیان و تلفظ کردن نیز برتری دارند و کمتر در دوران نوجوانی دچار مشکل در خواندن می شوند. دخترها در استدلال کلامی نیز از پسرها برترند. اختلالات زبانی در دختران کمتر است.

تا زمان نوجوانی دخترها در حساب و ریاضیات، کمی از پسرها بهترند ولی پس از نوجوانی پسرها از نظر کارهایی که نیازمند استدلال ریاضی است، اندکی بالاتر از دختران قرار می گیرند. پسرها تقریبا در تمام سنین از نظر تجسم فضایی برتری دارند؛ آنها می توانند اجسام سه بعدی را در ذهن خود بچرخانند و روابط موجود در دنیای فیزیکی را بهتر درک کنند. این اختلاف با دخترها هر چه به نوجوانی نزدیکتر می شوند چشمگیرتر و پایدار تر می شود.

از نظر اجتماعی پسرها در تمام زمینه ها بسیار برون گرا و سلطه جوتر از دخترها هستند؛ این خصیصه از هنگامی که کودک نوپایی هستند شروع می شود و تا دوران نوجوانی ادامه می یابد و اگر کنترل نشود تا سنین بالاتر نیز استمرار می یابد. پسرها رقابت جوتر نیز هستند ولی این اختلاف به اندازه پرخاشگری زود رس نیست. خوشبختانه غالبا هیچ گونه اختلافی از نظر میل به تربیت میان دو جنس وجود ندارد.

دخترها بدون تردید به محض دست یافتن به آگاهی اجتماعی، اجتماعی تر می شوندو دوستیهای صمیمانه تری ایجاد می کنند که در طول نوجوانی و بزرگسالی استمرار می یابد. همچنین به نظر می رسد دخترها در اوایل کودکی نسبت به درخواستهای بزرگترها مطیعترند.

احتمال اینکه فشار روانی در پسرها منجر به آسیب پذیریهای جسمانی، عاطفی و ذهنی و نیز مشکلات رفتاری فراوانتری شود، بیشتر است.

آگاهی از این اختلافات ناشی از جنسیت به والدین کمک می کند نقاط قوت طبیعی کودکان خود را به حداکثر برسانند و نقاط ضعف آنها را تقویت کنند. مثلا شما می توانید پسر خود را از سن پایین با کتاب آشنا کنید و به تدریج که بزرگتر می شود با او بازی با کلمات، با توجه خاص به تلفظ کلمات انجام دهید. در مورد دخترها، می توانید حس تجسم فضایی او را در خردسالی به وسیله تابلوی اشکال، پازل، مار و پله و در سنین بالاتر با تخته نرد و شطرنج بهبود بخشید. وقتی به اندازه کافی بزرگ شد می توانید از بازیهایی مانند مکعب روبیک استفاده کنید.

تاثیر تصورات قالبی

تصورات قالبی در مورد نقش مذکر و مونث اگر نسبت به آنها حساسیت نشان ندهیم و اقدام لازم برای اجتناب از آنها را به عمل نیاوریم، قطعا روی کودکان در حال رشد ما تاثیر می گذارد. کودکان ما خیلی زود تحت تاثیر مفاهیم کلیشه ای مربوط به ظاهر انسان از جمله ساختمان بدنی، مشخصه های صورت و لباسها و مفاهیم کلیشه ای رفتار و ایفای نقش، مثل گفتار قابل قبول، طریقه بیان احساسات و عواطف، نقش زناشویی، کسب معاش و غیره قرار می گیرند.

اگر می خواهیم کودکانمان از تصورات قالبی نجات یابند، باید والدین هشیاری باشیم. تصورات قالبی خطرناک اند؛ هنگامی که پذیرفته شوند به صورت معیارهایی برای قضاوت در مورد کودکان به کار می روند، خوب و بد، موفق و ناموفق، مناسب و نامناسب؛ در حالی که ما باید مشوق فردیت و اصالت کودکان خود باشیم.

بدتر از آن، ممکن است تصورات قالبی به صورت رهنمودهایی برای تربیت کودکان به کار روند به نحوی که کودکان از اوان طفولیت یاد می گیرند هم جهت با یک الگوی کلیشه ای فکر کنند، احساس کنند و عمل کنند؛ که در نتیجه رشد فردی آنها سرکوب می شود. یکی از بدترین جنبه های تصور قالبی معتقد بودن به نقشهای غالب و مغلوب است که اولی تقریبا همیشه مذکر و دومی مونث است.

تصورات قالبی سنتی مربوط به نقش جنسیت ارزشی ندارند که آنها را قابل توصیه سازد، در حالی که یکسان نگری جنسیتها افقهای وسیعی برای خود شکوفایی کودک فراهم می آورد. این اعتقاد موجب می شود که هر کودکی بدون توجه به جنس او، باید مورد تشویق قرار گیرد تا به تمام استعدادهای بالقوه خود در هر زمینه برسد. یک کودک باید بتواند با استفاده از تواناییهای خود و بدون احساس گناه از فعالیتها و رفتارهای خود رضایتمند باشد.

چگونه می توانید به کودک خود کمک کنید؟

به عنوان یک پدر یا مادر اگر می خواهید دختر خود را تشویق کنید با شهامت و قوی باشد یا پسری مهربان و با محبت داشته باشید که نقش انسانی صلح دوست را ایفا کند، باید از روز نخست با دقت عمل کنید؛ زیرا ثابت شده است رفتار ما و حتی آهنگ صدای ما در برخورد با کودکان دختر و پسر تفاوت دارد.

مفاهیم کلیشه ای و تصورات قالبی را در زمینه اختلاف جنسیت کنار بگذارید. هیچ اشکالی ندارد اگر پسرتان با عروسک بازی کند، برای شکستن ماشین یا وقتی زمین می خورد گریه کند. دخترتان هم حق دارد برای بدست آوردن آنچه می خواهد زور بگوید یا بر سر اسباب بازی دعوا کند.

بخصوص اگر در زمینه پذیرش جنسیت خودتان مشکلی دارید بهتر است اول آنرا حل کنید. مطالعه کتابهای مختلف و مشاوره می تواند در این زمینه به شما و کودکتان کمک بسیاری بکند.