نشانه‌های تاخیر رشد در کودکان 3 تا 5 ساله

هر کودک با سرعت منحصر به فردی رشد می کند و محدوده رشد طبیعی بسیار گسترده است. شناخت نشانه های تاخیر در رشد می تواند به تشخیص به موقع آن کمک کند. کمتر از نیمی از کودکانی که دچار تاخیر در رشد هستند پیش از شروع مدرسه شناسایی می شوند. اگر میخواهید از رشد طبیعی کودک خود اطمینان پیدا کنید، برای شناخت و تشخیص تاخیر در رشد عاطفی، ذهنی و فیزیکی منتظر نمانید. مداخله زود هنگام بهترین شیوه برای کمک و حتی بهبود عملکرد کودک است.

تاخیر رشد کودک چیست؟

انواع مختلفی از تاخیر رشد در کودکان وجود دارد. آنها ممکن است در هر یک از موارد زیر دچار مشکل باشند:

• زبان و مهارتهای کلامی
  
• حرکت یا مهارتهای حرکتی
  
• مهارتهای هیجانی و اجتماعی
  
• مهارتهای تفکر و شناختی 

تاخیر رشد در زبان و مهارتهای کلامی 

زبان و مهارتهای کلامی شایعترین نوع تاخیر رشدی هستند. مهارتهای کلامی به توانایی بیان کلامی که در برگیرنده  شکل گیری و ترکیب کلمات است، اشاره دارد. زبان یک سیستم گستردهتر برای توصیف و دریافت اطلاعات و توانایی درک و فهم دستورات کلامی است. 

علل شایع تاخیر در رشد زبان و مهارت های کلامی: 

• در معرض بیش از یک زبان بودن
  
• اختلال یادگیری
  
• مشکلات شنوایی ( ممکن است شنوایی کودکانی که عفونت گوش مکرر دارند، دچار تغییر شود)
  
• اتیسم و اختلالات مشابه که بر رشد و تعامل اجتماعی آسیب می رسانند

علائم تاخیر رشد زبان و گفتار:

اگر کودک هر یک از نشانههای زیر را در محدوده سنی اعلام شده نشان میدهد، حتما با پزشک تماس بگیرید. علاوه بر این علائم هشدار دهنده، نسبت به از بین رفتن مهارتهایی که کودک پیشتر آموخته است، هشیار باشید. 

• 3 سالگی:  نمی تواند با جملات کوتاه حرف بزند.
  
• 4 سالگی: از جملاتی که با بیشتر از 3 کلمه ساخته می شود، استفاده نمی کند. از ضمایر “من” و “تو” به  شکل نادرست استفاده می کند. 
  
• 5 سالگی: در فهم دستورات دو بخشی که حروف اضافه در آنها به کار رفته است، مشکل دارند. نمی تواند اسم و فامیلش را بگوید. از کلمات جمع و یا افعال گذشته به درستی استفاده نمی کند. درباره فعالیت های روزانه اش حرف نمی زند. 

درمان تاخیر رشد کودک در زبان:

اگر پزشک کودک به تاخیر در رشد مشکوک است، برای کنترل و ارزیابی بیشتر به یک آسیب شناس گفتار و زبان مراجعه کنید. آسیب شناس ممکن است برای کودک جلسات گفتار درمانی ترتیب دهد. علاوه بر این احتمالا پزشک راهکارهای زیر را هم به شما توصیه میکند:

• با کودک بیشتر ارتباط برقرار کنید، با او حرف بزنید، آواز بخوانید و او را تشویق به تکرار کنید.
  
• هر روز برای کودک کتاب بخوانید.
  
• کلمات و جملاتی را که می گوید، تشویق کنید.
  
• عفونت گوش میانی را درمان کنید. 

تاخیر رشد در مهارت‌های حرکتی

مشکلات حرکتی در کودکان می تواند مربوط به اشکال در مهارتهای حرکتی درشت مانند بازی کردن با توپ و یا مربوط به اشکال در مهارتهای حرکتی ظریف مانند رنگ کردن باشد.

علل تاخیر مهارت‌های حرکتی:

کودکانی که در موسسات نگهداری می‌شوند، مورد تحریک محیطی قرار نمی گیرند یا اتیسم دارند، ممکن است دچار مشکلی باشند که به آن “اختلال یکپارچگی حسی” گفته میشود. این اختلال چندگانه میتواند موجب مشکلات حسی زیر شود:

•  اشکال در برنامه ریزی و هماهنگی حرکتی
  
•  واکنش همراه با ترس نسبت به حرکات ساده یا نیاز شدید به جستجوی درون داد حسی
  
• واکنش شدید به لمس، بافت یا درد

 البته عوامل نادر دیگری هم ممکن است باعث مشکلات حرکتی شوند:

• مشکلات بینایی
  
• آتاکسی، نقصی که بر هماهنگی ماهیچه ای تاثیر می گذارد
  
• میوپاتی، که بیماری ماهیچه هاست.

علائم تاخیر رشد حرکتی:

اگر کودک هر یک از نشانه‌های زیر را دارد با پزشک تماس بگیرید. به یاد داشته باشید که حتما پسرفت یا از دست دادن مهارتهای پیشین کودک را مورد توجه قرار دهید.

• 3 سالگی : اغلب زمین می افتد یا برای بالا و پایین رفتن از پله های دچار مشکل می شود، نامفهوم صحبت می کند و گفتارش قابل درک نیست، برای کار کردن با اشیا کوچک دچار مشکل می شود و نمی تواند بیشتر از 4 قطعه خانه سازی را روی هم قرار دهد.
  
• 4 سالگی : نمی تواند توپ را بالای سرش بیندازد، نمی تواند درجا بپرد، نمی تواند سه چرخه سوار شود، نمی تواند مداد رنگی را بین انگشت شست و انگشتانش بگیرد و در نوشتن مشکل دارد و همینطور نمی تواند 4 بلوک خانه سازی را روی هم بچیند.
  
• 5 سالگی : نمی تواند 6 تا 8 قطعه خانه سازی را روی هم قرار دهد، به سختی مدادرنگی را در دست می گیرد، به سختی لباس هایش را در می آورد، نمی تواند به خوبی دندانهایش را مسواک بزند و نمی تواند دستانش را شسته و خشک کند. 

درمان مهارت‌های حرکتی:

برای تاخیر رشد حرکتی، پزشک کودک ممکن است راهکارهایی را برای تشویق کودک به فعالیت فیزیکی توصیه کند که می توانید در خانه انجام دهید. علاوه بر این ممکن است کودک به موارد زیر هم نیاز داشته باشد:

• فیزیوتراپی برای تاخیر رشد مهارتهای حرکتی درشت
  
• کاردرمانی برای تاخیر رشد مهارتهای حرکتی ظریف یا مشکلات یکپارچگی حسی

 
تاخیر رشد مهارت های اجتماعی و هیجانی در کودکان

این مشکل معمولا قبل از شروع مدرسه خودش را نشان میدهد و ممکن است برای کودک اشکالاتی در تعامل با بزرگسالان و یا همسالان به وجود بیاورد.

علل محتمل تاخیر رشد مهارت‌های اجتماعی و هیجانی:

بعضی از عوامل تاخیر رشد هیجانی و اجتماعی به شرح زیر است:

• اهمال و مسامحه مانند سپردن زود هنگام کودک به موسسات نگهداری کودک
  
• فرزندپروری غیرموثر
  
• دلبستگی ضعیف
  
• یکی دیگر از دلایل متداول تاخیر رشد اجتماعی یا هیجانی، “اختلال رشد فراگیر” است که به آن پی دی دی هم گفته می شود. در زیر به گروهی از اختلالات دیگر که می توانند منجر به مشکلات ارتباطی خفیف تا شدید شوند، اشاره شده است.
  
• اتیسم که یک اختلال متداول چندگانه است.
  
• سندرم آسپرگر که یک بیماری مشابه اتیسم است.
  
• اختلال فروپاشنده کودکی که معمولا در کودکان 3 تا 4 سال شایع است.
  
• سندرم رت که اغلب شامل عقب ماندگی ذهنی است و بیشتر در دختران شایع است.

علائم هشدار دهنده تاخیر رشد هیجانی و اجتماعی

اگر کودک هر یک از نشانههای زیر را دارد با پزشک تماس بگیرید. به یاد داشته باشید که حتما پسرفت یا از دست دادن مهارتهای پیشین کودک را مورد توجه قرار دهید.

• 3 سالگی: به کودکان دیگر علاقه نشان نمیدهد، در جدا شدن از والدین یا مراقب مشکل شدید دارد و ارتباط چشمی برقرار نمیکند.
  
• 4 سالگی: به سختی و با گریه از والدین جدا میشود، با کودکان دیگر ارتباط برقرار نمی کنید و آنها را نادیده میگیرد،
  
• به افراد غیر از اعضای خانواده واکنش نشان نمیدهد، وقتی ناراحت یا عصبانی است به اطراف ضربه میزند و در برابر لباس پوشیدن، خوابیدن یا دستشویی رفتن مقاومت میکند.
  
• 5 سالگی : بیشتر اوقات خجالتی، ترسو، غمگین یا پرخاشگر است و یا هیجاناتش را نشان نمیدهد، به راحتی از والدین جدا نمیشود و به بازی های خیالی و یا بازی با دیگر کودکان علاقه نشان نمیدهد.

درمان تاخیر رشد هیجانی و اجتماعی

درمان شناخته شدهای برای پی دی دی وجود ندارد و ممکن است درمان شامل موارد زیر باشد:

• تجویز دارو برای بهبود مشکلات رفتاری
  
• انواع خاصی از درمان های رفتاری
  
• علاوه بر این مهارتهای درمانی فرزندپروری میتواند به شکل دهی دلبستگی سالم و بهبود مهارتهای اجتماعی و هیجانی کمک کند.

تاخیر رشد شناختی در کودکان

اشکال در مهارت های تفکر و شناختی ممکن است بر اثر نقص ژنتیکی، عوامل محیطی، بیماری ها، تولد زودرس، اختلالات سیستم عصبی، کمبود اکسیژن هنگام تولد و حتی تصادفات ایجاد شود.

علل تاخیر رشد شناختی:

برخی از عوامل تاخیر رشد هیجانی به شرح زیر است:

محیط آموزشی نامناسب و فقیر، اهمال و مسامحه والدین یا سپردن زودهنگام کودک به موسسات نگهداری کودک، طیف گسترده اختلالات یادگیری، مصرف الکل یا مسمومیت در دوران بارداری یا وجود یکی از اختلالات رشد فراگیر مانند اتیسم.

علائم تاخیر رشد شناختی

اگر کودک هر یک از نشانه های زیر را در محدوده سنی اعلام شده نشان می دهد، حتما با پزشک تماس بگیرید.

• 3 سالگی : در جمع دچار مشکل می شود، قادر به فهم دستورالعمل های ساده نیست، در بازیهای “وانمودی” مشارکت نمی کند و علاقه زیادی به اسباب بازی نشان نمی دهد.
  
• 4 سالگی : به بازی های تعاملی علاقه نشان نمی دهد، در بازی های خیالی مشارکت نمی کند و نمی تواند با جمع رو به رو شود.
  
• 5 سالگی : به آسانی از کوره در میرود و نمیتواند بیشتر از 5 دقیقه روی یک فعالیت تمرکز کند.
  
• طیف وسیعی از آنچه که به عنوان رشد طبیعی کودک در نظر گرفته می شود، وجود دارد. بیشتر مشکلات مربوط به تاخیر رشد جدی نیستند ودر نهایت بیشتر کودکان می توانند بر آن غلبه کنند. حتی کودکانی که مشکلات جدی دارند با شروع و ادامه درمان زود هنگام می توانند پیشرفت زیادی در بهبود داشته باشند. 

درمان تاخیر رشد شناختی

مانند بسیاری از تاخیرهای رشدی، مداخله زودهنگام برای تاخیر رشد شناختی میتواند تغییرات عمدهای را در روند پیشرفت کودک ایجاد کند. بر اساس نوع تشخیص، درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:

• استفاده از درمان های دارویی در موارد خاص، کاردرمانی یا بازی درمانی و آموزش خاص