من فرزند تو می‌شوم اگر …

مراحل به سرپرستی گرفتن یک کودک و یا فرزندخواندگی شاید تا همین چند سال اخیر بسیاری از زوج‌هایی را که به‌صورت طبیعی قادر به داشتن فرزند نبودند یا به هر دلیلی می‌خواستند فرزندخوانده داشته باشند، با مشکلات بسیاری روبه‌رو کرده بود اما در سال‌های اخیر این مراحل آسان‌تر شده و حتی خانم‌های مجرد یا خانواده‌هایی که فرزند دارند هم می‌توانند سرپرستی کودکی را بر عهده بگیرند. روز جهانی فرزند خواندگی بهانه ای شد تا در این گزارش تمام مراحل به سرپرستی گرفتن فرزند در ایران را توضیح بدهیم.

اول تعاریف را بشناسید

برای شناختن گام‌های اولیه فرزندخواندگی، باید ابتدا از چند تعریف حقوقی آگاه باشیم. در علم حقوق، کودک فردی است که سنش کمتر از 18 سال تمام است و برای مخارج زندگی و انجام کارها احتیاج به یک سرپرست دارد. کودک بی‌سرپرست نیز کودکی است که بنا به دلایلی به‌طور دائم یا موقت از سرپرستی مؤثر و باصلاحیت محروم شده باشد. فرزندخواندگی نیز فرآیندی است که طی آن کودک، توسط یک زوج بدون فرزند یا دختر ازدواج‌نکرده یا زوج دارای فرزند، با حکم قضایی به‌طور دائمی به‌عنوان فرزند پذیرفته می‌شود.
 

شرایط کودک برای سرپرستی

تنها می‌توان کودکی را به‌عنوان فرزند‌خوانده انتخاب کرد که تمام تلاش‌ها و کوشش‌های حرفه‌ای جهت شناسایی والدین و بازگشت کودک به خانواده مؤثر واقع نگردیده باشد و والدین و یا جد پدری کودک در قید حیات نباشند. از طرف ديگر اين كودكان بايد از طريق مراجع قضايی در اختيار و تحت سرپرستی سازمان بهزيستی قرار گيرند. مهم‌تر از همه اينكه اين كودكان بايد به خانواده‌هايی سپرده شوند كه قانون تعيين كرده است. لازم به ذکر است سن کودک باید کمتر از 12 سال باشد.

شرایط خانواده متقاضی

درصورتی‌که زن و شوهری که نمی‌توانند به‌صورت طبیعی بچه‌دار شوند، بخواهند سرپرستی فرزندی را بپذیرند، باید واجد شرایط زیر باشند:
1. حتماً پنج سال تمام از زمان ازدواجشان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزندی نشده باشند.
2. زوجین دارای محکومیت قضایی و جزایی نباشند و جرائم عمدی مرتکب نشده باشند.
3. سن یکی از زوجین حتماً باید بالای سی سال باشد و هردوی آن‌ها صلاحیت اخلاقی‌شان تائید شود.
4. داشتن تمکن مالی، نداشتن بیماری صعب‌العلاج، نداشتن اعتیاد به مشروبات الکلی و مواد مخدر از دیگر شرایط زوج برای به سرپرستی گرفتن کودک است.

این مدارک را آماده کنید

برای این‌که بخواهید سرپرستی فرزندی را به عهده بگیرید، باید این مدارک و اسناد را آماده کنید:
1. تصویر شناسنامه زوجین، صفحه اول و دوم و سند ازدواج به همراه کپی آن‌ها.
2. گواهی عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه، گواهی سلامتی جسمی و روانی زوجین
3. گواهی عدم بچه‌دار شدن از پزشک متخصص زنان و زایمان معتبر در مورد زوجه
4. گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان
5. گواهی تمکن مالی، اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی، ماشین و غیره.
6. گواهی سلامت از پزشک مبنی بر عدم ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج و واگیردار.

مراحل واگذاری فرزند چیست؟

1. تقاضای سرپرستی: درصورتی‌که خانواده‌ای بخواهند کودکی را به سرپرستی بگیرند، این تقاضا باید به‌طور مشترک از طرف زن و شوهر به دادگاه داده شود. دادگاه این پرونده را بررسی می‌کند و سپس آن را به بهزیستی و یا مؤسساتی مانند شیرخوارگاه آمنه می‌فرستد.
2. پس از ارجاع پرونده به بهزیستی اقدامات لازم مبنی بر بازدید منزل، بررسی وضعیت اجتماعی، ‌اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی و مذهبی خانواده به عمل می‌آید و در صورت تائید، زن و شوهر باید در کلاس‌های آموزشی و مشاوره فرزند‌خواندگی شرکت کنند.
3. مرحله بعدی شرکت در شورای فرزندخواندگی است و در صورت تائید این شورا، این خانواده در نوبت انتخاب فرزند قرار می‌گیرد.
4. در صورت فرارسیدن نوبت، دیدار با طفل انجام می‌پذیرد و در صورت پذیرش از طرف خانواده مشخصات طفل به دادگاه اعلام می‌شود. این کار جهت صدور حکم آزمایشی شش‌ماهه برای خانواده متقاضی فرزند است.
5. پس‌ازاینکه فرزند به مدت شش ماه به خانواده تحویل داده شد، وضعیت طفل در دوران آزمایش بررسی می‌‌شود و در صورت رضایت، درخواست صدور حکم دائم داده می‌شود.
6. فرزندخوانده جهت دریافت شناسنامه از سوی دادگاه معرفی می‌شود و والدین باید به‌صورت محضری یک‌سوم اموال خود را از طریق یکی از دفاتر رسمی حقوقی به نام او بزنند.

نکاتی که باید بدانید

1. باردارشدن زوجه در سال‌های بعد یا تولد کودکی جدید در خانواده سرپرست موجب فسخ حکم سرپرستی نخواهد بود.
2. اموالی که زوجین به طفل تحت سرپرستی خود داده‌اند، در صورت فوت طفل به زوجین تملیک خواهد شد.
3. در فرزندخواندگی کودک از حیث احوال شخصی و ارث و وصیت، تابع عادات و قواعد مذهبی پدر و مادر خواهد بود.

فرزندخواندگی خانم‌های مجرد

فرزندخواندگی برای مادران مجرد به‌تازگی امکان‌پذیر شده است و شرایط این کار تقریباً مشابه فرزند آوری دیگر خانوارها است با این تفاوت که برای این کار، داشتن سن بالای 35 سال برای دختران مجرد نیز ازجمله شرایط مهم اعطای فرزندخوانده است؛ البته فقط کودکان دختر به مادرخوانده‌های مجرد واگذار می‌شوند. دختران مجرد همچنین می‌توانند ازدواج کنند و در صورت ازدواج نیز سرپرستی کودک از آن‌ها گرفته نمی‌شود؛ مگر این‌که خودشان بعد از ازدواج، از مادرخواندگی انصراف بدهند.

فقط برای دختران مجرد!

قانونی که در بالا به آن اشاره شد فقط مخصوص خانم‌های مجرد است و پسرانی که به هر دلیلی قصد ازدواج ندارند، مشمول این قانون نمی‌شوند؛ زیرا قانون‌گذار فکر می‌کند که پسر مجرد بالای 35 سال می‌تواند ازدواج کند و بچه‌دار شود، اما دختر مجرد بالای 35 سال، برخی اوقات شرایط ازدواج برایش فراهم نمی‌شود و مطابق عرف جامعه، نمی‌تواند از مرد دیگری خواستگاری کند.

شرایط خانواده‌های دارای فرزند

نکته دیگر اما سرپرستی خانواده‌های دارای فرزند است، آن‌طور که رئیس سازمان بهزیستی عنوان کرده است خانواده‌هایی که دارای فرزند هستند نیز می‌توانند فرزندان بهزیستی را به فرزندخواندگی بپذیرند. شرایط هم به‌صورت مشابه با دیگران است اما روند قانونی آن دیرتر انجام می‌شود. به گفته رئیس سازمان بهزیستی خانواده‌هایی هستند که حاضرند پذیرش یک کودک دارای نقص‌ عضو و معلولیت را بپذیرند و به‌این‌ترتیب کودکان دارای معلولیت نیز حق زندگی در میان این خانواده‌ها را دارند. چالش بزرگ این نوع سرپرستی اما استقبال قابل‌توجه خانواده‌ها از نوزادان و عدم ‌علاقه آن‌ها به پذیرش کودکان با سنین بالاتر است. یک کودک اگر تا سن دو سالگی شانس حضور در یک خانواده را پیدا کند، از مراکز سازمان بهزیستی خارج می‌شود، اما اگر این اتفاق محقق نشود، کمتر خانواده‌ای از پذیرش او استقبال می‌کند. این موضوع نیز اکنون به یک چالش برای کودکان بی‌سرپرست تبدیل شده است. کودکانی که همه به یک اندازه حق زندگی در میان خانواده را دارند.
 

سرپرست‌های خارج از کشور

ماده یک قانون مصوب سال 1353 اذعان می‌کرد؛ تنها کسانی که مقیم ایران هستند می‌توانند سرپرستی کودک را به عهده بگیرند درحالی‌که در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بد سرپرست مصوب سال 92 اعلام می‌شود که تمام افراد ایرانی مقیم خارج یا داخل کشور، در صورت دارا بودن شرایط مندرج در قوانین بالا، می‌توانند متقاضی سرپرستی کودکان داخل باشند و چون مراحلی چون مصاحبه مددکاری، بازدید از منزل و موارد مشابه، برای افراد مقیم خارج از کشور امکان‌پذیر نیست، از سوی سرکنسولگری ایران در خارج از کشور بررسی و تائید می‌شود. سایر شرایط به‌صورت مشابه است.

شرايط فسخ سرپرستی

ممكن است برای خيلی ها اين سؤال پيش بیاید كه درصورتی‌که يك زوج كودكی را به سرپرستی بگيرند، آيا امكان فسخ اين سرپرستی وجود دارد يا نه؟ پاسخ به اين سؤال مثبت است اما شرايط سخت‌تری دارد و روند قانونی‌اش طولانی‌تر است. درصورتی‌که زوجين بخواهند از سرپرستی كودك انصراف دهند، بايد به دادستان مراجعه کنند و دادستان تقاضای آن‌ها را به دادگاه بدهد. از شرايط فسخ سرپرستی، سو رفتار با كودك، اثبات عدم صلاحيت زوجين، از دست دادن استطاعت مالی زوجين، توافق کودک با سرپرست پس از رسیدن به سن قانونی يا موافقت سرپرست با والدين واقعی كودك است؛ اما نکته‌ای كه در فسخ سرپرستی وجود دارد، وابستگي بیش‌ازحد كودك به والدين و آسیب‌های روانی آن به كودك و حتی زوجين است كه جای بحث فراوانی دارد.