آیا کودکتان یبوست دارد؟/ نشانه‌های یک بیماری شایع اطفال

نی نی سایت: «بچه‌ام یبوست دارد و هنگام دفع از درد به خود می‌پیچد و به شدت گریه می‌کند. چطور به او کمک کنم؟»، «بچه‌ام چند روز است که دستشویی نرفته. آیا یبوست دارد؟»، این‌ها پرسش‌هایی هستند که بسیاری از پدر و مادر‌ها با نگرانی به دنبال جواب آن می‌گردند. به همین دلیل ما برای پاسخ به این پرسش‌ها و پرسش‌های دیگر درباره دفع طبیعی نوزاد و یبوست، با دکتر حسن‌علی صابری، متخصص کودکان و نوزادان گفتگو کرده‌ایم.
دکتر حسن‌علی صابری، متخصص کودکان و نوزادان، معتقد است بسیاری از والدین کار نکردن شکم را با یبوست اشتباه می‌گیرند و درباره این مشکل شایع در کودکان می‌گوید:« بسیاری از پدر و مادر‌ها تصور می‌کنند اگر شکم فرزندشان 5 یا 6 روز کار نکند،او دچار یبوست شده است. اما در واقع بچه‌هایی که بعد از این مدت، شکمشان بدون درد و معمولی کار می‌کند و مدفوعشان حالت طبیعی دارد، روند طبیعی خود را طی می‌کنند.»
دکتر صابری معتقد است یبوست را باید از دو نظر بررسی کرد:« یکی از نظر قوام مدفوع و یکی مدت زمان آن. بچه‌هایی که یبوست دارند، مدفوعشان حالت سفت و سنگی دارد. مدت زمان کار کردن شکم نیز در بچه‌ها متفاوت است مثلا نوزادان کمتر از یک سال اگر هر 6 یا 7 روز یک بار هم شکمشان کار کند طبیعی است اما برای سنین بالاتر این تعریف صدق نمی‌کند. اما اگر کودک همراه با دفع مدفوع، درد داشته باشد، زور بزند و گریه کند و مدفوعش نیز حالت بسیار سفت داشته باشد، دچار یبوست است.»

یبوست به علت اختلالات عملکردی (فانکشنال) و اختلالات ارگانیک اتفاق می‌افتد که هر‌کدام روش درمان خود را دارند. دکتر صابری در همین زمینه توضیح می‌دهد:« نوزادانی که مقعدشان تشکیل نشده و یا بسته شده باشد دارای اختلالات ارگانیک هستند. اما اختلالات عملکردی شایع‌ترین علت یبوست است که در اثر آن شکم نوزاد ورم می‌‌کند، نفخ دارد و در هنگام دفع زور می‌زند و گریه می‌کند. تیروئید و کم‌کاری آن نیز باعث یبوست نوزاد می‌شوند که کارکرد این غده باید بررسی شود.»
عوامل دیگری هم هستند که هیچ علتی ندارند مانند کودکی که مدام یبوست دارد اما همه آزمایش‌های او طبیعی هستند و هیچ مشکلی را نشان نمی‌دهند که در این صورت جزو اختلالات عملکردی محسوب می‌شوند. بر این اساس دکتر صابری می‌گوید:« به نظر من تنبلی بچه‌ها در دستشویی رفتن علت اصلی یبوست آنها است. چون بچه‌ها زمانی که سرگرم بازی کردن یا دیدن برنامه‌های مورد علاقه خود هستند، توجهی به احساس دفع خود نمی‌کنند و آن را نگه می‌دارند. بنابر‌این احساس دفع مدفوع برطرف شده و مدفوعی که در داخل روده می‌ماند، پس از مدتی سفت و سنگی و قطور می‌شود. به همین دلیل خیلی از مادران نگران می‌شوند و می‌پرسند چرا مدفوع کودکمان شبیه مدفوع بزرگسالان است؟» 
در این میان تنبیه و تهدید والدین هم بی‌اثر نیست. چون آنها توقع دارند که کودک 2 یا 3 ساله‌شان بتواند دستشویی‌اش را مانند بچه‌های بزرگتر کنترل کند. به همین دلیل به جای آموزش درست دستشویی رفتن به بچه می‌خواهند با تنبیه و دعوا کردن به او بفهمانند که نباید در شلوارش یا روی فرش خانه کثیف‌کاری کند. خوشبختانه لگن‌های مخصوص برای بچه‌ها در بازار وجود دارد که معمولا او به راحتی و بدون دردسر می‌تواند با آن آداب دستشویی رفتن را بیاموزد. 
مادران با کمی توجه به رفتار فرزندشان در هنگام رفتن به دستشویی یا حالت دفع می‌توانند پی ببرند که او یبوست دارد یا نه. به همین سبب دکتر صابری نقش مادران را در تشخیص این بیماری بسیار مهم می‌داند و می‌گوید:«‏ اگر کودک خودش به تنهایی به دستشویی برود و دچار یبوست باشد، هنگام دفع مدفوع زور می‌زند و از درد شکایت می‌کند و به نحوی آن را بروز می‌دهد. همچنین در موارد شدید‌تر اگر مادران در حمام ببینند که شکم فرزندشان بیش از حد طبیعی باد کرده است، باید بدانند که او ممکن است دچار یبوست باشد. بسیاری از مادر‌ان به دستشویی رفتن بچه‌ها توجه نمی‌کنند در حالی که اگر به حالت‌های او توجه داشته باشند، از طریق نشانه‌ها به راحتی می‌فهمند که فرزندشان یبوست دارد.»

سن نوزاد در بروز این بیماری مهم است و در نوزادان و کودکان متفاوت است. پدر و مادر‌ها باید بدانند که دفع طبیعی نوزادانی که کمتر از یک ماه دارند، به دلیل تغذیه از شیر مادر، از یک بار تا 6 بار در روز متغیر است. به تدریج با بالا رفتن سن نوزاد و استفاده از غذای کمکی تعداد این دفعات کم می‌شود و معمولا بچه‌های بالای یک سال به طور میانگین 2 یا 3 بار در روز مدفوع خود را دفع می‌کنند.
این متخصص کودکان و نوزادان مشکل یبوست کودکان را بسیار جدی می‌داند و تأکید می‌کند:« یبوست حتما باید درمان شود و در غیر این صورت ممکن است در اثر جمع شدن مدفوع در روده، بستر برای رشد میکروب‌ها، باکتری‌های روده فراهم شده و سفت شدن مدفوع باعث انسداد روده در نوزاد می‌شود. یکی از شایع‌ترین مشکلات پس از انسداد روده بر اثر یبوست، نشت مدفوع از روده است. نشت مدفوع زمانی صورت می‌گیرد که حاشیه مدفوع مانده و سفت شده در روده، دیواره آن را سوراخ می‌کند و مدفوع عادی که به دنبال مدفوع سفت شده قرار دارد از این سوراخ به بیرون نشت می‌کند. به همین دلیل کودکانی که دچار نشت روده شده‌اند میشه شلوارشان کثیف است و لکه ‌های مدفوع داخل آن دیده می‌شود. در این مواقع بچه‌ها به دلیل ترس از دفع دردناک، کم‌اشتها می‌شوند. همچنین یبوست باعث می‌شود که کودک پس از مدتی در جای نامناسب دفع خود را انجام دهد چون دیگر اراده‌ای برای کنترل آن ندارد.» 
یبوست علاوه بر مشکلات فیزیولوژیک، از نظر روانی نیز روی بچه تأثیر می گذارد و باعث می‌شود او از بازی در جمع کنار بکشد و در رشد و نمو او هم تأثیر منفی دارد. 
دکتر صابری درمان این بیماری را بسیار ساده می‌داند و درباره آن توضیح می‌دهد:« بهترین روش برای کم شدن درد کودک در هنگام دفع، نرم کردن مقعد با پماد ویتامین AD یا ژل لیدوکائین است. اخیرا نیز برای درمان این بیماری از روش درمان گیاهی با پارافین خوراکی استفاده می‌کنند که بسیار موثر واقع شده است. در درمان شیمیایی نیز از بیزاکودیل و سنا که دو ماده ملین هستند استفاده می‌کنند که توصیه نمی‌شود و در صورت مصرف احتمال خطر پارگی روده وجود دارد. صورت حاد شدن یبوست، روده‌دچار آسیب و پارگی می‌شود و برای درمان آن باید عمل تنقیه و تخلیه رکتوم را انجام داد.»
جالب است بدانید که بهترین درمان برای یبوست، رژیم غذایی مناسب است. کودکانی که غذای کمکی می‌خورند، باید سوپ و مایعات بیشتری میل کنند و از غذا‌های پر‌فیبر مثل انواع سبزی‌ها و میوه‌ها استفاده کنند. استفاده از روغن زیتون در سالاد و غذای کودک هم بسیار موثر است.