چگونه تشخیص دهم کودکم «باهوش» است؟

نی‌نی سایت: اگر از هر پدر و مادری بپرسید که آیا کودکتان باهوش است، تقریبا تمام آنها از «بله» استفاده می‌کنند. اما آیا این والدین درست فکر می‌کنند؟ اصولا چه فاکتورهایی برای مشخص کردن کودک باهوش از کودکانی که سطح هوشی متوسطی دارند وجود دارد؟ این گزارش را مرور کنید تا پاسخ پرسش‌هایی از این دست را در آن پیدا کنید.

برچسب «باهوش بودن» معایب و مزایای خاص خود را دارد
اگر قرار باشد از بعد علمی و آکادمیک به مقوله کودکان باهوش نگاه شود باید گفت این دسته از کودکان در کلاس خاص خود جای می‌گیرند. این کودکان علاقه سیری ناپذیری برای یادگیری علوم جدید دارند و دقیقا مانند اسفنجی که تشنه جذب آب است مفاهیم جدید را فرامی‌گیرد و در این میان هیچ کس به اندازه والدین آنها شاد و سربلند نمی‌شوند. والدین این دسته از کودکان تقریبا نگرانی چندانی درباره آینده تحصیلی فرزندشان ندارند زیرا مطمئن هستند که او به واسطه تلاش‌هایی که از خود بروز می‌دهد و استعداد درونی که به طرز چشمگیری از آن بهره‌مند شده می‌تواند در رقابت با هم سن و سالان خود گوی رقابت را در دست بگیرد.

کودکان باهوش معمولا مورد توجه خانواده‌ها، دوستان و بستگان، نهادها و مراکز استعدادیابی و از همه مهمتر مراکز آموزشی قرار می‌گیرند. آنها هر از گاهی جوایزی دریافت می‌کنند و بدین ترتیب متمایز از سایر کودکان هم سن و سال خود می‌شوند. اما نمی‌توان از مشکلات و چالش‌هایی که این کودکان و خانواده‌هایشان با آن روبرو می‌شوند نیز غافل شد.

اگرچه این دسته از کودکان عملکرد کلی خوبی در مدرسه و محیط آموزشی دارند اما مشکلاتی نیز در کلاس درس و حتی محوطه مرکز آموزشی دارند. ممکن است آنها عملکرد قابل قبول و تحسین برانگیزی در زمینه تحصیلی داشته باشند اما در برخی موارد به خصوص برقراری روابط اجتماعی با سایر همکلاسی‌ها دچار مشکلاتی می‌شوند. شما به عنوان والدین کودکی که از نظر هوشی در سطح بالایی قرار دارد و معمولا نمرات درسی خوبی دریافت می‌کند وظیفه سنگینی برای ایجاد تعادل در زندگی او بر عهده دارید. شما باید بتوانید سیستم زندگی درسی و اجتماعی چنین کودکی را به خوبی تنظیم کنید. از یاد نبرید که شما قدرتمندترین و اصلی‌ترین حامی فرزندتان به شمار می‌آیید. همچنان که از تلاش‌های کودکتان برای تحصیل هرچه بهتر در محیط مدرسه حمایت می‌کنید و او را به روش‌های مختلف تشویق می‌کنید این وظیفه را هم دارید که در مواقع ضروری و بحرانی در زندگی اجتماعی او وارد شده و راهنمایی‌های لازم را ارایه کنید. بدین ترتیب خیالتان از این بابت که کودکتان دوران تحصیلی همراه با شادی و نشاط داشته باشد راحت خواهد شد.

آیا کودک من باهوش است؟
معیارهای زیادی برای باهوش عنوان کردن یک کودک وجود دارد اما بر اساس آنچه که از سوی انجمن ملی کودکان باهوش آمریکا موسوم بهNAGC  ارایه شده است، یک کودک باهوش توانایی و ظرفیت چشمگیری در کسب موفقیت در حوزه‌های خاص آکادمیکی دارد. همچنین کودکی که بتواند نقش هدایت کننده، خلاقانه و هنرمندانه‌ای در عرصه‌های گوناگون داشته باشد به عنوان یک کودک باهوش شناخته می‌شود.

این دست از کودکان برای اینکه بتوانند توانمندی‌های درونی خود را به بهترین شیوه ممکن بروز دهند ممکن است به کمک والدین خود نیاز جدی داشته باشند. در واقع می‌توان به خدماتی متفاوت نسبت به آنچه که در محیط‌های آموزشی معمولی ارایه می‌شود فکر کرد. این کودکان ظرفیت‌های درونی چشمگیری دارند که شاید با در نظر گرفتن معیارهای رایج در مدارس امکان تبدیل شدن آنها به قابلیت‌های بالفعل وجود نداشته باشد.

تنها در آمریکا بیش از 3.2 میلیون کودک شناسایی شده است که برآورد می‌شود بیش از یک توانمندی یا مهارت خاص دارند. از دیدگاه روانشناسی کودک به این دسته از افراد کودکان باهوش گفته می‌شود.

نکته مهم دیگر در تشخیص باهوش بودن کودک به لزوم حضور او در محیط آموزشی مربوط می‌شود. اگرچه برخی کودکان نشانه‌هایی از باهوش بودن را تا پیش از ورود به مهد کودک از خود بروز می‌دهند (مانند توانایی صحبت کردن به زبانی دیگر، خواندن متون و یا توانایی چشمگیری در شمارش اعداد بزرگ) اما در نقطه مقابل کم نیستند شمار کودکانی که باهوش بودن خود را تا زمان ورود به محیط آموزشی بروز نمی‌دهند.

اگر تصور می‌کنید کودکتان باهوش است و یا معلم مدرسه  هستید و فکر می‌کنید کودکی در کلاستان هست که از سطح هوشی قابل توجهی برخوردار است توصیه می‌کنیم با یاری گرفتن از یک روانشناس کودک و یا متخصص حرفه‌ای که در زمینه علوم روحی و روانی تجربه خوبی داشته باشد آزمون‌های لازم را به عمل آورده تا ضریب هوشی کودک به درستی تعیین شود.

در گذشته این آزمون‌ها بدین ترتیب انجام می‌شد که ضریب هوشی کودک پس از پاسخ دادن به یک سری پرسش مشخص تعیین می‌شد و کودکی که نمره 130 به بالا دریافت می‌کند به عنوان کودک باهوش با ضریب هوشی (IQ) بالا شناخته می‌شد. امروزه این روند تغییراتی کرده است و باهوش بودن کودک صرفا با انجام یک آزمون و محاسبه امتیازات به دست آمده تعیین نمی‌شود. جدای از آنکه آزمون‌های متنوع تعیین ضریب هوشی کودک انجام می‌شود، از والدین و معلم او نیز خواسته می‌شود تا مشاهدات خود را به طور مکتوب ارایه کرده تا با بررسی تمامی این مدارک ضریب هوشی کودک تعیین شود. با این حال نمی‌توان از یک واقعیت روشن چشم پوشی کرد: کودکی که نمره بالایی در آزمون‌های تعیین ضریب هوشی به دست می‌آورد و به اصطلاح «کودک باهوش» شناخته می‌شود لزوما آینده درخشانی در تحصیلاتی دانشگاهی نخواهد داشت. مدیر اجرایی ملی کودکان باهوش آمریکا در این باره می‌گوید: ما برچسب باهوش بودن را به کودکی که در مدرسه تحصیل می‌کند اطلاق می‌کنیم. این برچسب تنها یک روش تشخیصی برای نشان دادن باهوش بودن کودک است اما برای اینکه او بتواند در این مسیر باقی مانده و ضریب هوشی خود را در سال‌های بعدی تحصیل نیز حفظ کند نیاز است تا کارهای دیگری نیز انجام شود.

مدرسه برای کودک باهوش چه کارهایی می‌تواند انجام دهد؟
در بسیاری از کشورهای دنیا مدارس خاصی برای کودکان باهوش وجود دارد که در آنها مفاد درسی با بیانی متفاوت و عمقی‌تر آموزش داده می‌شوند. با این حال در بسیاری از مدارس دیگر نیز دانش آموزان باهوشی وجود دارند که در کنار سایر دانش آموزان عادی هم به تحصیل خود ادامه می‌دهند و در عین حال همراه با سایر هم سن و سالان به تفریح و سرگرمی‌های رایج مشغول می‌شوند. اما از سال‌ها پیش و در بسیاری از کشورهای جهان تلاش همه جانبه‌ای برای سرمایه گذاری بر روی این دسته از کودکان آغاز شده است تا بتوان در آینده از ظرفیت‌های چشمگیر آنها به خوبی استفاده کرد.

بسیاری بر این باورند که کودکان باهوش در مدرسه همواره شاد و موفق هستند. اما واقعیت چیز دیگری است به طوریکه کم نیستند شمار دانش آموزانی که به رغم برخورداری از ضریب هوشی قابل توجه، همواره در محیط آموزشی احساس خستگی و درماندگی می‌کنند. علت هم در بسیاری از موارد یک نکته است و آن ساده بودن مواد درسی برای این دسته از دانش آموزان. آنها احساس می‌کنند به چیزی فراتر از آنچه که تدریس می‌شود نیاز دارند. افسردگی این دسته از کودکان در بسیاری از موارد به چالشی نگران کننده برای والدین و معلمان تبدیل می‌شود.

نقش والدین برای کمک به کودکان باهوش
اگر به این نتیجه رسیده‌اید که کودکتان فردی باهوش و با ضریب هوشی قابل توجه است در اولین فرصت گفتگویی با معلم او داشته باشید. با او درباره شرایط کودک صحبت کرده و نظرات معلمش را نیز جویا شوید. حتی توصیه می‌شود با مربیان آموزشی و مشاور مدرسه نیز صحبت کرده و از نظرات آنها نیز بهره‌مند شوید. اما تا پیش از انجام این ملاقات‌ها کودک باهوش خود را به خوبی زیر نظر قرار داده و فهرستی از توانمندی‌های درونی‌اش را که فکر می‌کنید او را متفاوت از سایر هم سن و سالانش می‌کند تهیه کنید. احتمالا او را به مراکزی برده و آزمون‌هایی انجام داده اید که نشان می‌دهد کودکتان باهوش است. زمانی که به مدرسه مراجعه می‌کنید تمامی این مدارک را به همراه داشته باشید تا معلم و مشاور مدرسه در جریان قابلیت‌های درونی کودکتان قرار بگیرند. شما با استناد به این مدارک و نتایج آزمون‌های صورت گرفته می‌توانید با جزئیات کامل صحبت کرده و شرایط مناسب‌تری برای ادامه تحصیل فرزندتان در محیط آموزشی فراهم کنید. در عین حال می‌توانید از برنامه‌ها و راهنمایی‌های ویژه‌ای که مشاور و معلم به شما ارایه می‌کند استفاده کرده و برنامه روزانه کارآمدی برای شکوفایی هر چه بهتر استعدادهای درونی کودکتان تدارک ببینید.