عوارض کم شدن مایع آمنیوتیک بر رشد جنین

در طول بارداری، جنین در حال رشد در داخل یک کیسه که حاوی مایعی به نام مایع آمنیوتیک بوده و در داخل رحم قرار دارد، در آغوش کشیده می شود. دیواره کیسه آمنیوتیک از دو عضو تشکیل شده است: کوریون و آمنیون یا همان پرده دور جنین. این دو عضو، جنین را در داخل کیسه مایع آمنیوتیک، با اطمینان خاطر نگه می دارند. معمولا این دو عضو در زمان زایمان، هنگامی که موقع آن فرا رسیده است تا نوزاد متولد شود پاره شده و مایع داخل کیسه به بیرون تراوش می کند و اصطلاحا گفته می شود کیسه آب پاره شده است. اما اگر در طول بارداری مایع آمنیوتیک کم شود چه تاثیری بر رشد جنین می‌گذارد؟ آیا کم شدن مایع آمنیوتیک می‌تواند خطرناک باشد؟

وظایف مایع آمنیوتیک چیست؟

• محافظت از جنین در زمانی که به شکم ضربه یا فشردگی وارد می‌شود.
  
• به رشد شش ها و دستگاه گوارش جنین کمک می‌کند.
  
• از جنین در برابر عفونت محافظت می کند. 

​​​​میزان طبیعی مایع آمنیوتیک چقدر است؟

جنین به طور منظم مقداری از مایع آمنیوتیک را می بلعد و آن را به شکل ادرار از بدنش خارج می کند. این به این معنی است که هر روز به طور طبیعی مقدار مایع آمنیوتیک کم و زیاد می شود. 

مقدار مایع آمنیوتیک در طول دوران بارداری افزایش پیدا می کند. در ابتدا مقدار این مایع فقط چند میلی لیتر است اما در حدود هفته 36 بارداری این میزان به 800 تا 1000 ملی لیتر هم می رسد. از هفته 36 به بعد تا زمان زایمان از مقدار مایع آمنیوتیک به تدریج کم می شود. 

چگونه از کم شدن میزان مایع آمنیوتیک مطلع شویم؟ 

اگر اندازه جنین یا شکم خانم باردار کوچکتر از حد انتظار باشد، ممکن است دکتر یا ماما به مقدار مایع آمنیوتیک مشکوک شوند. البته پزشک متخصص اندازه این مایع را در آزمایشات اولیه در نظر گرفته و نسبت به آن مقدار مایع آمنیوتیک را اندازه گیری می کند. چنانچه خانم باردار دچار یکی از مشکلات زیر باشد، مقدار مایع آمنیوتیک مورد آزمایش قرار می گیرد:

• چنانچه در بارداری قبلی، جنین با مشکل کاهش وزن یا کوچکی بیش از حد انتظار مواجه بوده است
  
• چنانچه خانم باردار در یک وضعیت پزشکی خاص مثل لوپوس (بیماری سیستم دفاعی بدن) باشد
  
• زمانی که خانم باردار با فشار خون بالا مواجه باشد.

اگر پزشک متخصص در خصوص میزان مایع آمنیوتیک احساس نگرانی کند، به خانم باردار پیشنهاد می کند تا یک سونوگرافی انجام دهد. در سونوگرافی، دکتر متخصص با در نظر گرفتن و معاینه کردن  کیسه آمنیوتیک، حجم مایع را بررسی می کند. متخصص سونوگرافی عمق بزرگترین کیسه مایع آمنیوتیک در 4 بخش از رحم را اندازه گیری می کند. سپس 4 اندازه گیری به دست آمده را با هم جمع کرده و مقدار این مایع در رحم را به دست می آورد البته با توجه به نوع دستگاه سونوگرافی ممکن است تنها عمیق ترین کیسه مایع آمنیوتیک مورد بررسی قرار بگیرد. 

برای هر هفته از بارداری مقدار خاصی برای مایع آمنیوتیک در نظر گرفته شده است. بنابراین حجم این مایع با توجه به این میزان ها مقایسه می شود. 

آیا کم بودن مایع آمنیوتیک روی جنین اثر می گذارد

این موضوع به علت کم شدن مایع آمنیوتیک و میزان آن و همچنین هفته بارداری بستگی دارد. کم بودن مایع آمنیوتیک در 3 ماهه اول و ابتدای 3 ماه دوم از بارداری منجر به سقط جنین می شود. کم بودن این مایع در این زمان می تواند در رشد اعضا بدن جنین به ویژه شش ها خلل ایجاد کند. بهتر است بدانید در بیشتر مواقع کاهش نابهنگام مایع آمنیوتیک در 3 ماه سوم اتفاق می افتد. معمولا در 3 ماه آخر پزشکان توجه بیشتری به رشد جنین و حجم این مایع نشان می دهند. کاهش حجم مایع آمنیوتیک می تواند برای زایمان نیز مشکلاتی ایجاد کند. به عنوان مثال به جای آنکه در هنگام زایمان سر نوزاد پایین باشد، پای او پایین قرار بگیرد و نوزاد فضای کافی برای چرخیدن نداشته باشد. چنانچه یکباره کیسه آب پاره شود و منجر به زایمان زودرس شود، در هنگام زایمان از آنجاییکه ممکن است نوزاد دچار پریشانی شود، اولین مدفوع خود که مکونیوم نامیده می شود را در داخل مایع آمنیوتیک می ریزد. چنانچه او مکونیوم را استنشاق کند ممکن است دچار مشکل تنفسی شود. 

دلایل کم شدن حجم مایع آمنیوتیک

از دلایل شایع کم شدن مایع آمنیوتیک، پاره شدن یا ترک خوردن کیسه آب است. کیسه آب می تواند به شکل کامل پاره شده و یا اینکه در اثر ترک خوردگی مایع داخل آن به آرامی خارج شود. چنانچه خانم باردار در خصوص پاره شدن کیسه آب خود مطمئن نباشد، باید هرچه سریعتر با پزشک متخصص خود تماس بگیرد. اگر کیسه آب قبل از شروع انقباضات رحمی به شکل زودهنگام پاره شود، خانم باردار در معرض خطر عفونت قرار میگیرد و باید هرچه سریعتر به دکتر مراجعه کند. اگر خانم باردار دارای نشانه ای از عفونت باشد، ممکن است برای او داروی آنتی بیوتیک تجویز گردد. اگر کیسه آب قبل از هفته 37 پاره شود، آنتی بیوتیک ها برای کمک به طولانی شدن زمان بارداری و جلوگیری از عفونت تجویز می شوند. مصرف این دارو برای مادر و نوزاد او بی خطر است. به هرحال با توجه به اینکه خانم باردار در چه مرحله از بارداری قرار دارد باید تحت مراقبت ویژه قرار بگیرد تا زمان زایمان به شکل طبیعی آغاز شود. اما معمولا دلیل خاصی برای کاهش حجم مایع آمنیوتیک وجود ندارد اما این دلایل می توانند در این روند تاثیر داشته باشند:  

به وجود آمدن مشکل در جفت: در این شرایط خون و غذای کافی به جنین نمی رسد. یکی از دلایل ایجاد مشکل در جفت بیماری لوپوس، فشار خون بالا، دیابت و پره اکلامسی است. چنانچه جفت به خوبی کار نکند در رشد و سلامت جنین تاثیر می گذارد.

وجود بیماری خاصی که ممکن است خانم باردار به آن مبتلا باشد: بعضی از داروهایی که خانم های باردار در طول بارداری مصرف می کنند ممکن است باعث کم شدن حجم این مایع شود. مثلا داروهای فشار خون  و داروهای استروئیدی ضد التهاب مثل ایبروپروفن اما معمولا این داروها در طول بارداری تجویز نمی شود.

چنانچه جنین از نظر کلیه دچار مشکل خاصی باشد: در بعضی موارد ممکن است نوزاد قادر به تولید یا دفع ادرار نباشد. این مسئله می تواند برای متخصص نشانه ای باشد که مشکلی وجود دارد . این مشکل روی کلیه های نوزاد یا دستگاه دفع ادرار او تاثیر می گذارد. این مشکل می تواند در اثر ناهنجاریهای کروموزومی بوجود آید. چنانچه چنین مشکلی با جنین همراه باشد در هفته 20 اسکن آنومالی انجام می شود. چنانچه مشکل یا بیماری خاصی همراه جنین باشد خانم باردار باید به متخصص تشخیص ناراحتی های جنینی ارجا داده شود.

در بارداری های دوقلو، چنانچه یکی از نوزادها به خوبی رشد نکند: در بعضی موارد در بارداری دوقلوهای همسان حجم مایع آمنیوتیک از حالت توازن خارج می شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که یکی از دوقلوها بیشتر از دیگری  از طریق جفت خون دریافت کند. 

به هنگام کم شدن مایع آمنیوتیک چه کاری می توان انجام داد

کم شدن این مایع می تواند نگران کننده باشد . اما تنها کاری که خانم باردار می تواند در این زمان انجام دهد نوشیدن مایعات به مقدار زیاد، خوردن و استراحت کردن، دوری از هر گونه استرس و خوابیدن به اندازه کافی است.