کلیات بیماریها و مشکلات خواب در دوره ‏کودکی

نگارنده: دکتر بابک قلعه باغی

مشکلات خواب کودکان یکی از شایعترین علل مراجعه پزشکی والدین به پزشک متخصص کودکان است. کودکی که با سختی به رختخواب می رود یا به دفعات زیادی در طول شب بیدار می شود تا حد زیادی سبب مزاحمت خانواده می شود. مطالعه بیماریهای خواب در کودکان نشان می دهد که این بیماریها در کودکان تفاوت قابل توجهی با بیماریهای خواب بزرگسالان ندارند؛ با این وجود مشکلات خواب که طبق تعریف الگوهای خوابی که باعث عدم رضایت والدین، کودک یا پزشک می شود در سنین کودکی بسیار بیشتر از بیماریهای خواب شایع می باشند.

تشخیص خواب بیمارگونه خیلی سخت است چرا که در مراحل تکاملی کودکان، اختلافات قابل توجهی در الگوهای خواب وجود دارد، بطور مثال بیدار شدن مکرر یک شیر خوار 2 ماهه در طول شب غیر طبیعی تلقی نمی شود ولی در یک کودک 2 ساله غیر طبیعی است. از طرف دیگر تعریف مشکل خواب بسیار سخت تر است چرا که آستانه تحمل خانواده ها نسبت به عادتهای خواب کودکان متفاوت است، بطور مثال آنچه که برای یک خانواده مشکل محسوب می شود ممکن است برای خانواده دیگر حالتی عادی تلقی شود.

کمک به یک خانواده در حل مشکل خواب کودکشان باید یکی از توانائیهای اصلی پزشک کودکان باشد و گرفتن یک شرح حال دقیق ارزش صرف وقت را دارد.

خواب طبیعی در کودکان چگونه است؟

خواب در شیرخواران کاملا با خواب بزرگسالان متفاوت است. در شیرخواران کمتر از 6 ماه مرحله خواب REM (مرحله فعال خواب که در آن حرکات سریع چشمها اتفاق می افتد) حدود 50 درصد از زمان خواب آنها را تشکیل می دهد در حالیکه در بزرگسالان این مرحله فقط 20 درصد زمان کل خواب را شامل می شود. در شیر خواران خواب با یک مرحله فعال REM شروع می شود، بر خلاف بزرگسالان که حدود 90 دقیقه پس از به خواب رفتن وارد مرحله REM می شوند. مرحله REM در شیرخواران به دفعات بیشتری در چرخه خواب تکرار می شود، در نتیجه چرخه های خواب شیرخواران کوتاهتر است. تا حدود 6 ماهگی مرحله REM غیرفعال (که به آن خواب آرام یا نامعین نیز گفته می شود) را نمی توان به 4 مرحله الکتروانسفالوگرافیکی که در الگوی خواب بالغین دیده می شود تقسیم بندی نمود.

در حدود 6 ماهگی ساختار خواب یک کودک شبیه یک بزرگسال می شود؛ یعنی پس از یک دوره تثبیت اولیه که حدود 10 تا 20 دقیقه طول می کشد شیر خوار از مرحله 1 خواب غیرفعال Non-REM به مرحله 3 یا 4 وارد می شود، ممکن است که دوباره شیرخوار به مرحله 1 باز گردد و چرخه خواب وی تکرار شود یا پس از 1 تا 2 چرخه خواب غیرفعال NREM یعنی پس از 60 تا 90 دقیقه شیرخوار وارد مرحله REM می شود. در یک سوم اولیه زمان خواب شب شیرخوار بیشتر در خواب عمیق می باشد یعنی مراحل 3 و 4 NREM. در نیمه دوم خواب شب بیشتر مراحل 2 NREM و REM دیده می شوند.

در نوزادان مدت زمان خواب بطور تقریبا مساوی در بین شب و روز تقسیم می شود. به تدریج در طول سال اول زندگی خواب شبانه یکپارچه می شود یعنی خواب شبانه به صورت دوره زمانی خواب واحد بدون وقفه می شود و خواب هنگام روز نیز به تدریج تا 3 سالگی کاهش می یابد. از حدود 4 سالگی به بعد بیشتر کودکان نیاز به خواب هنگام روز ندارند و پس از آن نیز به تدریج نیاز به خواب شبانه کاهش پیدا می کند بطوریکه در حدود نوجوانی نیازهای خواب یک نوجوان شبیه بزرگسالان می شود.

مشکلات تا چه زمانی ادامه می یابد؟

والدین مشتاق هستند که بدانند بالاخره چه وقتی فرزندشان در تمام طول شب خواهد خوابید. تحقیقات انجام شده در این زمینه پاسخهای گوناگونی را بهمراه داشته است چرا که

الف)جمعیتهای مختلفی مورد آزمون قرار گرفته اند،

ب) تعاریف متفاوتی برای بیدار شدن در طول شب استفاده شده و

ج) روشهای گوناگونی برای بدست آوردن نتایج بکار برده شده اند.

بعنوان یک قاعده؛ 100 درصد نوزادان در طول شب بیدار می شوند و به تدریج تا 6 ماهگی بیدار شدنهای شبانه به 20 تا 30 درصد کاهش می یابد. خوابیدن در طول شب شاخصی است که پس از رسیدن به آن بطور همیشگی حفظ نمی شود بطور مثال کودکانی که تا بحال در طول شب می خوابیدند ممکن است بعلت عوامل اجتماعی دچار بیخوابی و مشکل بیدار شدن در طول شب بشوند که این حالت جزئی از تکامل مراحل خواب آنها نمی باشد.

مطالعات مقطعی نشان می دهند که بیدار شدن در طول شب در سالهای اولیه کودکی شایع است. تقریبا حدود 1 نفر از هر 3 کودک تا سن 4 سالگی به بیدارشدن در طول شب ادامه خواهد داد و برای خوابیدن مجدد نیازمند کمک والدین است.