زیاد بودن مایع آمنیوتیک (هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس Hydramnios or Polyhydramnios)

اگر پزشک به شما گفته است که مایع آمنیوتیک شما بیش از حد است خیلی نگران نباشید. بیشتر زنانی که دچار این مشکل هستند کودکانی سالم بدنیا می آورند. ولی در بعضی موارد این مسئله ممکن است علامتی از دیابت و یا مشکلی در جنین باشد.

مایع آمنیوتیک چیست؟

مایع آمنیوتیک ماده ای است که جنین را در کیسه جنین احاطه کرده است. این مایع کارهای مهمی انجام می دهد که عبارتند از:

• 
  

  بعنوان یک ضربه گیر جنین را در مقابل صدمات و بند ناف را در مقابل تحت فشار قرار گرفتن (و در نتیجه اختلال در اکسیژن رسانی به جنین) محافظت می کند.

  
  
• 
  

  جنین و رحم را از عفونت محافظت می کند.

  
  
• 
  

  بعنوان یک منبع پشتیبان کوتاه مدت از مایعات و مواد غذایی عمل می کند.

  
  
• 
  

  به جنین برای تنفس و تحرک کمک می کند.

  
  
• 
  

  به تکامل مناسب سیستم های گوارشی، اسکلتی-عضلانی و تنفسی جنین کمک می کند.

مایع آمنیوتیک کجا تولید می شود؟

در طی 16 هفته اول حاملگی، جفت، غشاهای آمنیوتیک، بند ناف، و پوست جنین همگی مایعی تولید می کنند که همزمان با رشد جنین کیسه آمنیوتیک را پر می کند. پس از آن جنین شروع به بلعیدن مایع کرده، مایع از کلیه های جنین گذشته و بصورت ادرار از بدن جنین خارج می شود و این چرخه مجدداً تکرار می شود بطوریکه کل مایع آمنیوتیک هر چند ساعت یک بار از این چرخه عبور می کند. (تعجب نکنید! بله، بیشتر مایع آمنیوتیک در واقع ادرار است). جنین همچنین مقداری مایع از ریه هایش ترشح می کند. مقدار کمی از مایع آمنیوتیک جذب کیسه آمنیوتیک شده و وارد بدن مادر می شود و یا از طریق خون بند ناف به بدن مادر بر می گردد. بنابراین، جنین نقش مهمی در حفظ مقدار مناسب مایع در کیسه آمنیوتیک دارد. زیاد بودن مایع هیدرآمنیوس یا پلی هیدرآمنیوس و کم بودن آن الیگوهیدرآمنیوس خوانده می شود.

تشخیص زیاد بودن مایع آمنیوتیک

رشد سریعتر از طبیعی رحم ممکن است پزشک را به زیاد بودن مایع مشکوک کند. زیاد بودن مایع ممکن است سبب شود مادر حرکات جنین را آنطور که باید در سه ماهه دوم یا سوم حس کند احساس نکند. بیمار ممکن است علائمی نظیر دردهای شکمی (ناشی از فشار زیاد مایع)، نوسان شدید وزن، کمر درد، و ورم شدید پاها و قوزک پا داشته باشد. در صورت وجود این علائم پزشک برای بیمار سونوگرافی تجویز کرده و اندکس مایع آمنیوتیک (Amniotic Fluid Index) را محاسبه می کند. اندکس بالای 25 سانتی متر بیش از حد تلقی می شود. مقدار طبیعی این اندکس در سه ماهه سوم حاملگی 5 تا 25 سانتی متر است.

دلایل افزایش بیش از حد مایع

در بیشتر موارد علت ناشناخته است. در حدود 60% موارد هیچ دلیل خاصی پیدا نمی شود، جنین مشکلی ندارد و مایع خوبخود کم می شود. با این حال بیمار باید همچنان تحت نظر باشد و برای وی تا آخر حاملگی non-stress test و سونوگرافی تجویز شود. همچنین ممکن است به منظور کاهش خطر پارگی زودرس کیسه آب و شروع زایمان زودرس استراحت مطلق تجویز شود.

علل دیگر عبارتند از:

دیابت مادر: در صورتیکه مادر دیابت کنترل نشده داشته باشد ممکن است دچار افزایش بیش از حد مایع گردد. (پلی هیدرآمنیوس  در 10% مادران دیابتی و معمولا در سه ماهه سوم تشخیص داده می شود). به همین دلیل معمولا برای مشخص کردن اینکه ممکن است افزایش بیش از حد مایع ناشی از دیابت باشد یک تست گلوکز انجام می شود. این موارد معمولا خفیف بوده و با کنترل دیابت براحتی درمان می شوند.

ماکروزومی یا حاملگی چند قلویی: بزرگ بودن بیش از حد جنین یا حاملگی دوقلویی یا چند قلویی خطر افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک را افزایش می دهد. پلی هیدرآمنیوس بویژه در موارد سندرم انتقال خون دوقلوها محتمل است. در این سندرم قلوی دهنده دارای مایع آمنیوتیک کم و قلوی گیرنده خون دچار افزایش بیش از حد مایع است.

ناهنجاری های جنینی: در بعضی موارد نادر، جنین ممکن است دچار ناهنجاری باشد که سبب می شود مایع را نبلعد در حالیکه کلیه اش ادرار بیشتری از همان مایع کمی که بلعیده تولید می کند. این مسئله ممکن است ناشی از ناهنجاری هایی باشد که بلعیدن را برای جنین مشکل می کنند. از جمله این ناهنجاری ها می توان به تنگی پیلور، شکاف لب یا کام، یا انسداد دستگاه گوارش اشاره کرد. بعضی مشکلات دستگاه عصبی نظیر نواقض لوله عصبی یا هیدروسفالی نیز می توانند مانع بلع نوزاد شوند. در صورت تشخیص پلی هیدآمنیوس پزشک یک سونوگرافی با وضوح بالا و شاید یک آمنیوسنتز انجام می دهد تا جنین را از نظر ناهنجاری ها و اختلالات ژنتیکی کنترل کند.

درمان

در حدود 50% موارد بویژه در موارد خفیف مشکل خودبخود حل می شود. در صورتیکه مایع خیلی زیاد باشد و یا سبب ناراحتی زیادی شود پزشک ممکن است با استفاده از روشی بنام آمنیوسنتز درمانی مقداری از مایع را خارج کند. در این روش پزشک سوزنی را طریق رحم وارد کیسه آمنیوتیک کرده و مقداری از مایع را می کشد. در موارد شدید این کار ممکن است هر هفته و یا حتی بیشتر تکرار شود. در بعضی موارد ممکن است برای کم کردن میزان ادرار جنین از داروهای مهار کننده پروستاگلاندین ها نظیر ایندومتاسین استفاده شود.

تأثیر پلی هیدرآمنیوس بر زایمان

پلی هیدرآمنیوس خطر زایمان زودرس را افزایش می دهد بنابراین مادر باید تحت نظر باشد. با شروع مراحل زایمان، خارج شدن مقدار زیادی مایع از رحم خطر پارگی جفت (جدا شدن زودرس جفت) یا پرولاپس بند ناف (قرار گرفتن بند ناف در گردن رحم و احتمال تحت فشار قرار گرفتن آن) را افزایش می دهد. هر دو این وضعیت ها کودک را در خطر کمبود اکسیژن قرار داده و ممکن است نیاز به سزارین اورژانس باشد. از آنجا که رحم نیز ممکن است پس از زایمان قادر به منقبض شدن نباشد احتمال خونریزی بعد از زایمان نیز وجود دارد. از این رو پزشک در طول زایمان کاملا مادر را تحت نظر خواهد داشت.