اسید سیتریک Citric Acid

فروش اسید سیتریک در طی دو دهه گذشته از کمتر 0.5 به بیش از 2 میلیون تن رسیده است. اسید سیتریک به طور طبیعی از میوه هایی مانند پرتقال، لیمو و لیمو ترش گرفته می شود. این اسید حداکثر 8٪ از وزن خشک میوه ها را شامل می شود. اسید سیتریک خواص زیادی دارد و برای بدن مفید است. به همین دلیل روزانه در محصولات زیادی از آن استفاده می شود اما شاید خیلی از شما از این موضوع بی خبرید که تقریبا در بیشتر موادی که مصرف میکنیم، اسید سیتریک وجود دارد.

 اسید سیتریک یک ماده نگهدارنده، امولسیفایر، طعم دهنده و تسریع کننده است که به طور گسترده ای در بسیاری از صنایع به خصوص در مواد غذایی، آشامیدنی، دارویی، محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. اسید سیتریک به طور گسترده در گونه های جانوری، گیاهان و میوه ها وجود دارد. این اسید بی رنگ، بی بو و بسیار محلول آب دوستی است.

Formula: C₆H₈O₇

مهم ترین کاربردهای اسید سیتریک

به دلیل خاصیت فیزیکی و شیمیایی قابل توجه سیتریک اسید از نظر زیست محیطی، استفاده و فروش اسید سیتریک در چندین بخش صنعتی به سرعت افزایش یافته است.

کاربرد اسید سیتریک در مواد غذایی و نوشیدنی ها

آیا می دانستید که به دلیل پایین بودن قیمت و سهولت در تولید، فروش اسید سیتریک در صنایع غذایی به عنوان یک ماده افزودنی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد؟ این اسید با اضافه شدن به مواد غذایی و نوشیدنی ها طعم تند و ترش می بخشد که باعث افزایش اشتها و افزایش طعم می شود. برخی از شرکت ها از آن برای تهیه محصولات غذایی خود مانند شیرینی و نوشابه استفاده می کنند. مثلا در نوشابه ای که میخورید و یا کیک و شیرینی هایی که شاید همین الان هم در حین خواندن این مقاله با چای نوش جان میکنید هم اسید سیتریک وجود دارد.

این اسید  بیشتر در شیرینی های ترش به شکل یک پودر سفید خوب که به عنوان “نمک ترش” نیز شناخته می شود، کاربرد دارد. برخی از افراد به طور خاص آن را به غذای خود اضافه می کنند تا طعم غذا تغییر پیدا کند. علاوه بر استفاده از آن به عنوان یک افزودنی، اسید سیتریک به عنوان یک ماده نگهدارنده طبیعی در مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. با افزایش اسیدیته، شرایط کم pH تولید شده از رشد باکتری ها و قارچ ها جلوگیری می کند. بنابراین عمر غذا یا نوشیدنی را طولانی تر می کند. همچنین از تخریب مواد غذایی به ویژه کنسرو جلوگیری می کند. هم چنین از آن، به عنوان طعم دهنده در تهیه و تولید ویتامین C به شدت استفاده می شود.

اسید سیتریک در محصولات مراقبت از پوست و مواد شوینده

فروش اسید سیتریک معمولاً در محصولات مختلف طبیعی پوست کاربرد فراوان دارد. سیتریک برای تنظیم سطح pH کرم ها، لوسیون ها و ژل ها اضافه می شود تا با سطح pH طبیعی پوست ما مطابقت داشته باشد. هنگامی که به صورت موضعی روی پوست اعمال می شود، به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می کند و به پنهان کردن علائم پیری کمک می کند. آنتی اکسیدان های موجود در این اسید به ترمیم پوست و تقویت غدد خونی کمک می کنند.

 این اسید همچنین با از بین بردن سلولهای مرده پوست لایه رویی پوست، رشد سلول جدید را ترغیب می کند. از آنجا که این ماده طبیعی است، به ندرت باعث ایجاد واکنش آلرژیک می شود و برای اکثر انواع پوست مناسب است.

هم چنین به مواد شوینده، شامپو و صابون اضافه می شود تا راحت تر کف کنند. عطر لیمو مانند آن یکی دیگر از ویژگیهای مفید است که استفاده از آن را در این صنعت ترغیب می کند. استفاده از سیتریک اسید در شامپو باعث می شود که مواد معدنی موجود در آب از بین بروند.

همچنین باعث افزایش راندمان این محصولات می شود، زیرا به حل سریعتر لکه ها کمک می کند. این اسید نسبت به سایر افزودنی ها پر طرفدار است، زیرا سازگار  با محیط زیست است وبرای انسان هم خطری ندارد.

اسید سیتریک در خوراک حیوانات

فروش اسید سیتریک به عنوان ماده اتصال دهنده برای خوراک حیوانات به کار می رود. استفاده از اسید سیتریک در غذای حیوانات گوشت خوار {گربه}گوشتی{جوجه} باعث بهبود عملکرد آنها می شود.

اسید سیتریک و کاربردهای پزشکی آن

در کاربردهای پزشکی از آن، در انتقال خون و در قرص جوشان استفاده می شود. در ملین ها، داروهای لاغری، داروهای سوء هاضمه و داروهای مربوط به بیماری های کلیه استفاده می شود. این ماده همچنین در داروهایی که برای بهبود خشکی دهان ساخته شده اند استفاده می شود.

تفاوت بین اسید سیتریک خشک و آبدار

فرم آبدار در ساختار بلوری خود به ازای هر مولکول C₆H₈O₇ یک مولکول آب نیز دارد که فرمول آن به صورت C₆H₈O₇.H2O است و به آن مونوهیدرات گفته می شود. . اما فرم خشک در ساختار بلوری خود آب نداشته و فرمول آن به صورت C₆H₈O₇ است که به آن آنهیدروز می گویند. 

کاربرد اسید سیتریک خوراکی در صنایع غذایی:

سیتریک اسید خوراکی که با e300 شناخته می شود و به دلیل داشتن مزه ترش خاص و توانایی در کنترل رشد میکروارگانیسم ها از قدیم در تولید مواد غذایی می گرفته است و امروزه نیز همچنان ادامه دارد. بسیاری از مرکبات مانند پرتقال، لیمو ترش ، گوجه فرنگی، آناناس، تمشک و غیره به صورت طبیعی دارای اسید سیتریک هستند. این اسید صنایع تولید مواد غذایی در فرآیند تولید محصولاتی مانند کنسروها، پنیر، نوشیدنی و … مورد استفاده قرار می گیرد.

حدود 50% از سیتریک اسید تولیدی در سراسر دنیا به منظور تولید انواع نوشیدنی ها به عنوان طعم دهنده مورد استفاده قرار می گیرد. این ترکیب به عنوان یک طعم دهنده نسبتا ترش در نوشیدنی ها عمل می کند و میزان شیرین بودن طعم سودا آبمیوه و یا سایر نوشیدنی ها را متعادل می کند. هم چنین PH اسیدی آن، این امکان را می دهد که بتوان از آن به عنوان یک عامل نگه دارنده استفاده کرد. چرا که بسیاری از باکتری ها توانایی رشد در محیط های اسیدی را ندارند. این ترکیب را می توان به عنوان نگه دارنده به بسیاری از ترکیبات مانند انواع مربا، ژله ، آب نبات ، غذاهای کنسرو و حتی محصولات گوشتی اضافه کرد.

خواص فیزیکی و شیمیایی اسید سیتریک:

محصول فوق اسیدی ضعیف است و به خاطر عطر و مزه ی ترشی که دارد در صنایع غذایی گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد همچنین به عنوان یک بافر عمل کرده و توانایی بالایی در حفظ کیفیت و نگهداری غذا ها از خود نشان می دهد.

مضرات اسید سیتریک خوراکی

بر اساس مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته است نشانه ای از ایجاد عوارض در مصرف طولانی مدت این ترکیب مشاهده نشده است. 

در یک گزارش چهار نفر پس از مصرف غذاهای حاوی این اسید دچار درد مفاصل همراه با تورم و سفتی، درد عضلانی ، درد معده و تنگی نفس شده اند. با این حال این افراد نسبت به اشکال طبیعی که در لیمو وجود دارد حساسیتی نشان نداده اند. با وجود اینکه محققان تاکید کردند که نمی توان ثابت کرد اسید سیتریک تولید شده به روش شیمیایی مسئول این آلرژی است، اما توصیه نموده اند که در این زمینه مطالعات بیشتری صورت گیرد. 

کاربرد در کشاورزی

این اسید را کشاورزان برای تنظیم نمودن اسیدیته خاک به کار می برند. در مناطقی که خاک قلیایی است و یا برای کشت یک محصول خاص خاک باید اسیدی باشد، می توان از ترکیباتی مانند اسید سیتریک برای تنظیم نمودن Ph محیط کشت استفاده کرد. البته در صورت استفاده نادرست می تواند به گیاه آسیب بزند و حتما قبل از استفاده باید با یک متخصص مشاوره نمود.

کاربردهای اسید سیتریک صنعتی شامل تولید شوینده ها، دباغی چرم است. همچنین به عنوان یک نگهدارنده برای خون های ذخیره شده و به عنوان بافر و آنتی اکسیدان در صنایع دارویی و آرایشی بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

واکنش اسید سیتریک با جوش شیرین

این واکنش از آن دسته واکنش هایی است که در کتاب های درسی به آن اشاره شده است. در این واکنش یک باز (جوش شیرین یا همان سدیم بی کربنات) و یک اسید (سیتریک اسید) با یکدیگر واکنش می دهند. در طی این واکنش سیترات سدیم (نمک)، آب و گاز کربن دی اکسید تولید می شوند.

نکات ایمنی

اسید استیک غلیظ ماده‌ای خورنده می‌باشد. در تماس با پوست باعث سوختگی شیمیایی پوست و ایجاد تاول می‌شود. در صورت تماس با چشم می‌تواند آسیب‌های جدی به چشم وارد کند، تنفس بخار غلیظ آن باعث سوزش دهان ، بینی و گلو می‌شود. هر چند سرکه یک مایع بدون ضرر می‌باشد، اما نوشیدن گلاسیال خطرناک بوده و باعث ایجاد زخم‌های شدید در دستگاه گوارشی می‌شود و ممکن است با تغییر اسیدیته خون ، آسیب‌های جدی به سلامتی انسان وارد کند.