آیا کودکم اضافه وزن دارد؟

نی نی سایت: نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان اضافه وزن در میان کودکان به بحرانی نگران‌کننده و فزاینده تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهد طی 30 سال گذشته و همزمان با ایجاد تغییرات کلی در رژیم‌های غذایی و کاهش تحرک کودکان (هم پای توسعه فناوری‌های همراه نظیر کنسول‌های بازی و تلفن‌های همراه) اضافه وزن در کودکان به دو برابر افزایش یافته است. البته این رقم درخصوص افزاد بزرگسال 4 برابر شده است. تازه‌ترین آمارهایی که مربوط به دو سال گذشته می‌شود حکایت از آن دارد که بیش از یک سوم کودکان و افراد بزرگسال در سراسر جهان از اضافی وزن رنج می‌برند. 

در حالی که از اضافه وزن به عنوان پیش درآمدی بر ابتلای به چاقی یاد می‌شود، بررسی‌ها نشان می‌دهند که میان اضافه وزن و ابتلای به چاقی که همان تجمع بیش از حد توده‌های چربی در قسمتهای مختلف بدن است فاصله چندانی وجود ندارد.

اصولا به چه کودکی گفته می‌شود که «اضافه وزن» دارد؟
پزشک کودک با تکیه بر جدول‌های مخصوصی، رشد طبیعی کودک و تولید بافت در بدن او را اندازه‌گیری می‌کند و در این میان یکی از مهمترین شاخص‌ها، شاخص توده بدن یا همان BMI است. این جدول‌ها نشان می‌دهند که آیا تناسب منطقی میان قد و قواره کودک و وزنش وجود دارد یا نه. کودکانی که وزن یا قد آنها بالای شاخص 85 است باید آزمایش‌های بیشتری را پشت سر بگذارند. در عین حال پزشک به نوسانات جدول رشد کودک نیز توجه می‌کند زیرا هر نوسان شاخصی می‌تواند گویای این واقعیت باشد که تغییرات غیرطبیعی فیزیولوژیکی در حال روی دادن است که به احتمال زیادی می‌توانند زمینه ساز اضافه وزن و ابتلا به چاقی باشند.

شاخص توده بدنی معیاری مرتبط با وزن و قد کودک است. اگر این رقم بالاتر از 85 باشد یعنی کودک اضافه وزن دارد و اگر به 95 درصد برسد حالا باید به چنین کودکی «چاق» و یا در آستانه چاقی گفت که در صورت تداوم این شرایط ابتلای او به بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین دیابت در آینده دور از ذهن نخواهد بود.

چه باید کرد؟
اگر کودک شما از اضافه وزن رنج می‌برد احتمالا این سؤال بارها به ذهنتان خطور کرده که چگونه باید به او کمک کرد. صحبت کردن با کودک درباره وزن زیادی می‌تواند حساسیت برانگیز باشد. بروز این حساسیت ارتباطی با سن نداشته و در هر کودک چاقی با هر سنی بروز می‌کند. ازآنجا که شما نمی‌خواهید با انجام اقدامات اشتباه بر وخامت اوضاع دامن بزنید بهتر است ابتدا مطالعاتی در این خصوص داشته باشید. پیش از ارایه هر توصیه‌ای به این نکته توجه کنید که هرچه زودتر به کودک کمک کنید تا بر اضافه وزن خود غلبه کند، راحت‌تر می‌تواند زندگی عادی و سالمی همچون سایر هم سن و سالانش را دنبال کند و یادتان باشد کودک چاق امروز، فرزد بزرگسال چاق فردا می شود.

• دوست کودکتان باشید
  این خیلی مهم است که با کودک مانند یک دوست تمام عیار صحبت کنید. با او صادق باشید و اگر تمایل پیدا کرد که درباره وزن زیادش با شما صحبت کند بدون هیچ پرده پوشی و ملاحظه‌ای درباره اضافه وزنش با او گفتگو کنید. سعی کنید برای یاری رساندن به کودک همواره در دسترس باشید. اگر به شما می‌گوید که درباره وزنش نگران است، به او بگویید که همیشه در کنارش هستید. با این کار آرامش خاطر خوبی به کودکی می‌دهید که ذهنش به اندازه کافی به خاطر وزن زیادش مشغول است.
  در ادامه و همزمان با مستحکم‌تر شدن پل ارتباطی، برخی توصیه‌ها و راه‌کارهای ساده را در قالب پیشنهاداتی دوستانه بیان کنید. مثلا به او پیشنهاد کنید که به اتفاق هم در کلاس طرز تهیه انواع غذاهای سالم شرکت کنید تا هم خودتان و هم کودک با نحوه تهیه انواع غذاهای جدید و البته سالم آشنا شوید. بد نیست هر هفته بر روی میوه و سبزیجات خاص و احتمالا جدید تمرکز بیشتری داشته باشید. مطمئن باشید که با وارد کردن کودک به فرآیند تصمیم‌گیری‌هایی از این دست، اعتماد به نفس و خودباوری را بیش از پیش در او زنده کرده و و تشویقش می‌کنید که برای کاستن از وزنش کارهای مؤثری انجام دهد.

• مدل خوبی برای کودک باشید
  وقتی صحبت از کودک و کمک به او برای کاستن از وزنش به میان می‌آید، آنچه که انجام می‌دهید به مراتب مهم‌تر از آن چیزی است که می‌گویید. کودک همواره به شما نه تنها به عنوان والدین بلکه مانند یک الگوی مطمئن و قابل اطمینان نگاه می‌کند. به بیان دقیق‌تر باید گفت کودکان به والدین خود به عنوان مدل شماره یک می‌نگرند. چندی پیش نظرسنجی جالب توجهی انجام شد و در آن از کودکان دارای اضافه وزن خواسته شده بود درباره راه‌های بهتر مقابله کردن با این شرایط صحبت کنند.
  جالب این بود که 70 درصد کودکان پرسش شونده والدین را به عنوان بهترین فاکتور یاری رسان معرفی کرده بودند. نگرش کودک نسبت به غذا و در کل هر آنچه که می خورد از سبک و سیاق غذا خوردن والدین الگوبرداری می‌شود. اگر والدین تمایل زیادی به رستوران‌های فست فود داشته باشند و به طور خودکار کودک را در برابر انبوهی از غذاهای چرب و پرکالری قرار دهند، او نیز به طور ناخواسته با عادت‌هایی از این دست خو می‌گیرد و یادتان باشد که شکستن این عادت‌ها در آینده کار بسیار دشواری خواهد بود.
  سعی کنید وعده‌های غذایی که از رستوران‌های فست فود تهیه می‌کنید را کاهش دهید اما همزمان با کودک درباره ترکیبات این نوع غذاها و درصد بالای چربی نهفته در آنها برای کودک صحبت کنید تا او با درک روشنی متوجه تصمیمتان برای کمتر استفاده کردن از این نوع غذاها شود. به او بگویید که می‌تواند غذاهای به مراتب سالم‌تری را هم انتخاب کند. مثلا به او بگویید که سفارش ساندویچ گوشت کباب شده مرغ به همراه یک سالاد یا آب میوه به مراتب بهتر و سالم تر از انواع برگرها و سرخ کردنی‌های دیگر و همچنین پیتزاهاست. در ادامه غذایی که برای خود انتخاب می‌کنید را هم از میان غذاهای سالم‌تر برگزینید تا کودک هم به سفارش همان غذاها ترغیب شود.

• به گذشته کاری نداشته باشید، از امروز روند سالمی را انتخاب کنید
  هیچگاه برای آغاز و نهادینه کردن یک عادت غذایی سالم دیر نیست. شاید در گذشته شرایط به گونه‌ای بوده که کمتر پیش می‌آمده از غذاهای سالم استفاده کنید و این رویه به یک عادت تبدیل شده است اما به خود و در ادامه کودکتان بگویید که امروز یک روز جدید است و با گذشته تفاوت دارد.
  شما اگر بتوانید سبک زندگی تان را متحول کرده و به روند سالمی روی بیاورید، کودکتان که از اضافه وزن رنج می‌برد نیز همان کار را انجام می‌دهد و یادتان باشد که هرگز از او نخواسته‌اید که حتما چنین کاری را تقلید کند، او به طور خودکار از شما الگوبرداری می‌کند. او از اینکه می‌بیند والدینش کمتر تلوزیون تماشا می‌کنند، کمتر از غذاهای فست فود استفاده می‌کنند و در عوض بیشتر ورزش می‌کنند لذت برده و حتی شاید فراتر از تصور هم دست به تقلید بزنند. چنین دستاوردهایی به یکباره حاضل نمی‌شود. سعی کنید عادات غذایی خود را به تدریج تغییر دهید. همچنین سری به یخچال و فریزر زده و از شر مواد غذایی چرب و خطرناک برای سلامتی خود و کودکتان خلاص شوید. به خود بقبولانید که این بار در حین خرید مواد غذایی مورد نیاز سراغ یخچال حاوی این دسته از مواد نروید، مطمئن باشید هیچ اتفاق بدی نمی‌افتد.
  در عوض تا می‌توانید یخچال را با مواد غذایی سالمی نظیر ماست و خامه کم چرب، میوه و سبزیجات تازه، نان سبوس‌دار، پنیر کم چرب، کره بادام زمینی، اسنک‌های سالم و آب میوه‌های طبیعی پر کنید. از گوشت سفید، ماهی و پاستا برای تأمین پروتئین مورد نیاز بدن استفاده کنید.

• درباره اضافه وزن کودک با زبان تند و انتقادی صحبت نکنید
  انتقاد از وضعیت نامناسب فیزکی کودکی که به اضافه وزن دچار شده بدترین کاری است که والدین می‌توانند نسبت به کودکشان انجام دهند. با این کار انگیزه‌های لازم برای داشتن زندگی سالم‌تر و رسیدن به وزن مناسب را در کودک از بین می‌برید زیرا او دچار سرخوردگی شدیدی می‌شود.

• با کودک درباره مسایل مرتبط با اضافه وزنش صحبت کنید
  کودکی که از اضافه وزن رنج می‌برد به احتمال فراوان دچار تنش‌های عصبی پنهانی است که شاید در ظاهر هیچ‌گاه بروز ندهد. او به احتمال فراوان در مدرسه با دوستان یا حداقل برخی از آنها مشکل دارد. یادتان باشد تنهایی از جمله فاکتورهایی است که با اضافه وزن و چاقی در کودکان همراه می‌شود. حتی نباید از شنیدن این جمله از زبان بسیاری از کودکان دارای اضافه وزن تعجب کرد: غذا دوست است! این دسته از کودکان به دلیل وضعیت خاص بدنی، کمتر در جمع دوستان و اجتماعات کوچک و بزرگ پذیرفته می‌شوند و بدین ترتیب به طور خودکار از جمع کنار گذاشته می‌شوند. به والدین این دسته از کودکان توصیه می‌شود که آنها را وارد فعالیت‌های سرگرم کننده‌ای نظیر کلاس‌های ورزشی، موسیقی و کارهای داوطلبانه کنند. سعی کنید آنها را در بیشتر اموری که با تحرکات فیزیکی سر و کار دارد دخالت دهید.

• کودک را به نخوردن مجبور نکنید
  اینکه کودک عادت غذایی سالمی داشته باشد و استفاده از غذاهای چرب و پرکالری را به یک‌باره کنار بگذارد دو مقوله متفاوت از هم هستند. به خاطر داشته باشید محدود کردن کودک به نخوردن مواد غذایی چرب و پرکالری به معنای آن نیست که هیچ‌گاه نمی‌تواند در مراسم جشن تولد دوستش تکیه ای کیک بخورد. بلکه او باید متوجه شود که برای بهبود وضع سلامتی‌اش بهتر است تصمیم‌های متعادل گرفته و کمتر از غذاهای چاق کننده استفاده کند. به کودک بیاموزید که در چنین شرایطی، لزوم استفاده یا عدم استفاده از غذاهای چرب و چاق کننده را به تدریج بسنجد و پس از رسیدن به یک نتیجه شفاف، آنچه را که فکر می‌کند درست است را انجام دهد.
  قرار نیست او به یک باره همه چیز را کنار بگذارد. مثلا به کودک نشان دهید که خوردن یک وعده سالم و کافی از بستنی معادل یک لامپ کوچک است و یا اگر می‌خواهد آنقدر از کیک تولد نوش جان کند که خطر چندانی برای سلامتی‌اش به همراه نداشته باشد باید به اندازه کارت‌های بازی‌اش اکتفا کند. چنین آموزش‌های بصری، اثری همیشگی در ذهن کودک می‌گذارد.

• غذا را به طور دسته جمعی نوش جان کنید
  مطالعات زیادی در این خصوص صورت گرفته که تقریبا تمامی آنها نشان می‌دهند غذاخوردن کودک به همراه والدین بر سر یک سفره یا میز کمک زیادی به درست غذاخوردن کودک کرده و مانع از ابتلای وی به اضافه وزن می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند زمانی که شما همراه با کودکتان غذا می‌خورید، آنها آرام‌تر غذا خورده و در عین حال به سراغ غذاهای سالم‌تر می روند. از آن گذشته غذاخوردن در قالب یک تیم و به طور دسته جمعی یک عادت و رویداد اجتماعی مناسب تلقی می‌شود.

• کودک را مجبور به ورزش سخت نکنید
  بسیاری از کارشناسان کودک و تغذیه می‌گویند والدینی که کودک چاق و یا دارای اضافه وزنشان را به انجام حرکات ورزشی ترغیب و نه مجبور می‌کنند نتیجه بیشتری به دست می‌آورند، زیرا کودک در برابر ترغیب کمتر مقاومت می‌کند تا در برابر اجبار. به جای اینکه کودک را مجبور کنید که در کلاس‌های ورزشی ثبت نام کند، او را تشویق کنید که در پارک اطراف خانه پیاده‌روی کند و اگر برایتان امکان دارد خود نیز او را همراهی کنید. در این لحظات بد نیست هدف‌های کوچکی هم ترسیم کنید. مثلا به کودک بگوید که این مرتبه دور زدن در پارک را باید یک دقیقه کمتر از مرتبه قبل انجام دهیم.

• مطمئن شوید کودک خواب کافی دارد
  تا دلتان تحقیقات مختلفی درباره ارتباط کم‌خوابی کودک و اضافه وزن انجام شده است. اگر تلاش می‌کنید که به کودکتان برای رسیدن به وزنی ایده آل کمک کنید حتما از اینکه به اندازه کافی می‌خوابد مطمئن شوید.

• به او بفهمانید که در هر شرایطی عاشقانه دوستش دارید
  کودک شما کودک شماست، حتی اگر اضافه وزن هم داشته باشد. با او همیشه در گفتگو باشید و دلگرمش کنید. به او بگویید که همیشه برایش ارزش زیادی دارید حتی اگر کمی هم اضافه وزن داشته باشد.